Kawa od pokoleń jest jednym z najpopularniejszych napojów na świecie. Nie zawsze jednak tak było. Historia picia kawy sięga już około tysiąca lat. Legenda mówi, że jej zastosowanie odkrył etiopski pasterz Kaldi, który miał zauważyć, że jego kozy są bardziej energiczne po zjedzeniu czerwonych owoców z drzewa kawy. Kiedy sam ich spróbował, również poczuł pobudzenie.
Kiedy Kaldi podzielił się swoim odkryciem z mnichami z pobliskiego klasztoru, ci zaczęli eksperymentować z ziarnami i zauważyli, że po uprażeniu i zaparzeniu gorącą wodą powstaje smaczny, aromatyczny napój. Ile prawdy jest w tej legendzie, niestety nie wiemy, warto więc skupić się na tym, co można udowodnić.
Kawa na Bliskim Wschodzie
Ziarna kawy znane są już od dwóch tysięcy lat, ale początkowo służyły do produkcji jedzenia, np. pasty kawowej. Jadano je również z masłem i solą. Ojczyzną kawy wcale nie jest Ameryka Południowa, a Etiopia, skąd kupcy sprowadzili ją do Jemenu i tam około XIII wieku zaczęto ją stosować jako napój. Szybko zyskiwała popularność w świecie arabskim, ponieważ była rozpowszechniana przez wędrujących Beduinów na całym Półwyspie Arabskim. Napój stał się symbolem gościnności, został nawet włączony do obchodów religijnych w czasie Ramadanu, chociaż początkowo budził dużą nieufność, a nawet zakazywano jej picia np. w Mekce i Kairze. Następnie kawa zyskała popularność w Imperium Osmańskim, gdzie otwarto nawet w 1554. roku pierwszą kawiarnię, ale i tam władze próbowały walczyć z nowym napojem, ponieważ nie podobało im się, że mieszkańcy spotykają się w kawiarniach i rozmawiają. Kawę pili głównie mężczyźni, często w kawiarniach, w których podczas picia grali w różne gry. Restrykcje zniesiono nieco ponad sto lat później. Wówczas Imperium Osmańskie zajęło się na dużą skalę handlem kawą i doszło do rozwoju sztuki parzenia napoju. Tam też powstały pierwsze urządzenia, które zostały stworzone specjalnie do tego celu, takie jak imbryki i dżezwy. O ile zastosowanie imbryku jest znane do dzisiaj wszystkim miłośnikom kawy i herbaty, warto przyjrzeć się dżezwie.
Dżezwa służy do zaparzania kawy w tradycyjny sposób. Używa się jej na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej i na Bałkanach. Jest wykonywana głównie z miedzi lub mosiądzu, a jej kształt przypomina dzbanek. Na górze znajduje się charakterystyczna, wąska szyjka, przechodząca w szeroką podstawę, w której zaparza się kawę. Po dodaniu kawy, wody i ewentualnie dodatków, takich jak cukier, kardamon, cynamon i goździk stopniowo podgrzewa się zawartość na palniku do momentu uzyskania piany. Wówczas usuwa się pianę, a mieszanka znowu jest podgrzewana do wrzenia. Tak przyrządzona kawa podawana jest zazwyczaj w małych filiżankach, czasem podaje się do niej baklavę, datle lub inne słodycze.
Kawa a rytuały
Kawa stała się elementem rytuałów, a niekiedy nawet obrzędów religijnych w wielu krajach, przez co stała się niemal obowiązkowym, codziennym rytuałem. W Arabii Saudyjskiej jest ważnym elementem powitania gości. Wita się tam ich mocną kawą z kardamonem. W Etiopii jest integralnym elementów obrzędów religijnych. Jest zaparzana w dżezwie, a następnie podawana w czasie takich ceremonii, jak wesela, chrzty i rocznice śmierci. W Tunezji pije się kawę w czasie Ramadanu, gdzie jest elementem potrawy iftar, podawanej w czasie przerwy od postu. Często podaje się ją z dodatkiem cynamonu i kardamonu. W Indonezji kawa odgrywa istotną rolę w trakcie święta Galungan. Kawę ofiarowuje się bogom i spożywa w czasie uroczystości. Podaje się ją również w czasie innych uroczystości, jest między innymi obowiązkowym napojem podczas wesel.
Kawa w innych rejonach świata
Nie wiemy, kiedy dokładnie i w jaki sposób kawa (nie licząc europejskiej części Imperium Osmańskiego) dotarła do Europy. Wiemy natomiast, że była znana na przełomie XVI i XVII wieku. Początkowo i tutaj jej spożywanie wiązało się z ograniczeniami. Zmieniło się to dopiero, kiedy papież Klemens VIII uznał, że kawa nie jest wymysłem Szatana. Szerokie uznanie w Europie kawa zdobyła dopiero w XVII wieku, ale kiedy już do tego doszło, moda na nią rosła bardzo szybko, zwłaszcza w Anglii, we Włoszech i Francji. Włosi stworzyli espresso, a Francuzi zbudowali wiele kawiarni, które stały się miejscami spotkań intelektualistów i artystów. Co ciekawe, dużo więcej kawiarni powstawało w Anglii, tutaj też, w 1650. roku otwarto pierwszą, a po dwóch dekadach w Anglii było już około trzech tysięcy kawiarni.
W podobnym okresie z krajów arabskich kawa trafiła do Azji, początkowo głównie do Indii, gdzie pojawiły się pierwsze uprawy. Bardzo ciekawym przypadkiem jest Wietnam, do którego kawa dotarła w drugiej połowie XIX wieku, ale uprawiano ją na niewielką skalę. Dopiero w latach osiemdziesiątych poprzedniego wieku zaczęto ją uprawiać masowo i po zaledwie trzydziestu latach Wietnam stał się drugim po Brazylii największym producentem kawy na świecie. Również w Wietnamie wymyślono wiele nowych sposobów jej parzenia.
Bardzo interesujące są początki kawy w Ameryce, która wbrew pozorom jest ostatnim kontynentem, na którym się znalazła. Po zdobyciu popularności w Europie zaczęto szukać najlepszych miejsc do uprawy ziaren. W ten sposób powstały pierwsze plantacje kawy w odległych koloniach - na Jawie, w Martynice, Cejlonie i Gujanie Francuskiej, skąd sadzonki ukradli Portugalczycy i zaczęli zakładać własne plantacje w Brazylii. W ten sposób kawa trafiła do Ameryki na przełomie XVIII i XIX wieku i stała się hegemonem w jej produkcji na kolejne sto lat.